Τα απέναντι τραπέζια είναι γεμάτα. Γεμάτα από παρέες ηλικιωμένων ανδρών· είναι περιποιημένοι, καλοντυμένοι με μάλλινα γιλέκα, ριγέ γραβάτες και σακάκια με πλέξη ψαροκόκαλο. Κάποιοι μας είπαν ότι είναι συνταξιούχοι δικηγόροι που συναντιούνται συχνά σ' αυτό το καφέ της Πεσμαζόγλου. Μπορεί να μην τους παρατηρούσαμε καν, αν ο Πίντερ δεν έριχνε το σπόρο του στην κουβέντα μας: Για τον χρόνο που περνάει, για το παρελθόν που αποκαλύπτεται, για τη μνήμη, τη νιότη, τη ζωή και το θάνατο, τους φόβους, τις επιθυμίες, τα όνειρα.

Η Μαρία Σκουλά - πρωταγωνίστρια του Γιάννη Χουβαρδά στους «Παλιούς καιρούς» του Χάρολντ Πίντερ που ανεβαίνουν σύντομα στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης – είναι έτοιμη να μιλήσει για όλα αυτά. Σαν να ανοίγει ξαφνικά ένα άλμπουμ της ζωής της και ν' αρχίζει να βάζει λεζάντες στις φωτογραφίες που βλέπει: Από τα εφηβικά χρόνια στο Ηράκλειο της Κρήτης «όπου δυο τρεις άνθρωποι ασχολούνταν με το θέατρο» και τους γονείς της «που ήξεραν πολύ πριν από μένα ότοι θα γίνω ηθοποιός» μέχρι σήμερα όπου το θέατρο εξακολουθεί να καθορίζει την ύπαρξη της - όπως κι η κόρη της, η Μαίρη, που κάθεται στο διπλανό τραπέζι και σκρολάρει στο κινητό της. Σ' αυτό το άλμπουμ, η Μαρία Σκουλά θα στεκόταν σ' ένα στιγμιότυπο του τώρα της. Γιατί είναι διψασμένη να ζήσει πολλά ακόμα.

Ξαναβρίσκεστε με το Γιάννη Χουβαρδά μετά από χρόνια. Τι ενεργοποιεί αυτή η συνεργασία;
Πράγματι, η τελευταία φορά που δουλέψαμε ήταν το 2011 με τον «Περικλή», στο Εθνικό. Είναι μεγάλη η χαρά γιατί νιώθω, πράγματι, σαν να ξαναβρεθήκαμε, σαν επιστροφή. Είμαι πολύ ήρεμη, χωρίς καμία αγωνία, πιο ψύχραιμη, πιο ώριμη και τον καταλαβαίνω καλύτερα. Έρχεται κάποια στιγμή με τους ανθρώπους που έχεις δουλέψει στενά, όπου δεν χρειάζονται εξηγήσεις. Είναι σαν να έχει κερδηθεί κάτι και είναι πολύ ανακουφιστικό αυτό. Γιατί δεν έχω να αποδείξω τίποτα κι αυτό με κάνει να δουλεύω με άλλο τρόπο. Κάτι τέτοιες συναντήσεις νιώθω πως είναι για πάντα.

Το «Αμόρε» τι σηματοδότησε στην πορεία σου;
Αυτό που ξέρω πια για το «Αμόρε» - γιατί τότε δεν μπόρεσα να το διαχειριστώ - είναι πως λείπει. Το «Αμόρε» είναι μια απώλεια, όχι μόνο για το θέατρο. Ομολογώ πως μου πήρε χρόνια για να συνειδητοποιήσω πως τέλειωσε. Ακόμα κι αν κάτι του μοιάζει, δεν μπορεί να είναι το ίδιο γιατί η δυναμική ήταν άλλη. Το σίγουρο είναι πως έκλεισε σε μια πολύ ανθηρή περίοδο.

Δεν μου αρέσει η λέξη νοσταλγία. Θέλω να κοιτάζω μπροστά

Δίσταζεις να μιλήσεις με νοσταλγία για το Αμόρε.
Δεν μου αρέσει η λέξη νοσταλγία. Θέλω να κοιτάζω μπροστά.

Είχες κι άλλους τέτοιους σταθμούς;
Τη Νέα Σκηνή. Πέρασα εκεί δέκα χρόνια πολύ δυνατά, παρότι ήμουν πολύ νέα, άρα και μη συνειδητοποιημένη. Μετά κατάλαβα τι μου είχε αφήσει όλο αυτό. Επίσης, σταθμοί ήταν και οι συναντήσεις. Γιατί νιώθω πως με κάθε συνεργασία είναι σαν να μπαίνω μέσα σε έναν άλλον άνθρωπο.

Στο σημείωμά του για την παράσταση, ο Χουβαρδάς αναφέρει τους τρεις πρωταγωνιστές ως αγαπημένους του. Υπήρξες αγαπημένη σκηνοθετών;
Είναι αλήθεια πως αγαπώ κι εγώ πολύ τους σκηνοθέτες. Κι εχώ πάρει πολλή αγάπη πίσω. Από εκεί και πέρα δεν πιστεύω στην έννοια της μούσας, δεν πιστεύω ότι έχω υπάρξει μούσα ή τουλάχιστον δεν έχω αισθανθεί έτσι· έχω αισθανθεί συνεργάτης, συνοδοιπόρος και έχω αφουγκραστεί την επιθυμία άλλων να συνεργαστούν μαζί μου.

Πιστεύεις στη σχέση ηθοποιού-σκηνοθέτη;
Σαφώς. Είναι αυτή που ξεκλειδώνει την αρχική επιθυμία για να συμβεί κάτι στη σκηνή. Ο σκηνοθέτης είναι αυτός που φαντάζεται τον ηθοποιό μέσα σ' ένα κόσμο.

Δεν έχω επιθυμίες να παίξω ρόλους. Μου αρέσει να με φαντάζονται οι άλλοι εκεί

Που σημαίνει ότι δεν έχεις φανταστεί τον εαυτό σου σε κόσμους ή ρόλους;
Δεν έχω επιθυμίες να παίξω ρόλους. Μου αρέσει να με φαντάζονται οι άλλοι εκεί. Γι' αυτό και χαίρομαι ιδιαίτερα τις προτάσεις που με ξαφνιάζουν, με την έννοια ότι με τοποθετούν μέσα σε έναν αναπάντεχο ρόλο· που δεν θεωρώ ως το φυσικό μου. Όταν, για παράδειγμα, ο Γιάννης Χουβαρδάς μου πρότεινε την Έλενα στο «Θείο Βάνια», έπαθα σοκ. Από τη χαρά μου δεν μπορούσα να κοιμηθώ για μέρες.

Και ποιο είναι το... φυσικό σου;
Συνήθως το φυσικό μας έχει να κάνει με την εντύπωση που έχουν οι άλλοι για εμάς.

Είπες νωρίτερα πως άλλαξες στα χρόνια που μεσολάβησαν. Τι θυμάσαι από τον παλιό θεατρικό εαυτό σου;
Είχα αγωνία για τα πάντα. Δεν μπορούσα να ευχαριστηθώ ή έπρεπε να κοπιάσω, να ματώσω για να ευχαριστηθώ. Έλεγα πολύ δύσκολα στον εαυτό μου «καλά τα κατάφερες». Αυτό έχει, πια, αλλάξει· χαίρομαι για όσα μου συμβαίνουν, όσα έχω κάνει, χαίρομαι για την υγεία μου, για την κόρη μου που μεγαλώνει πολύ ωραία. Είμαι ήρεμη.

Βλέπεις τον εαυτό σου στη Μαίρη, την κόρη σου;
Όχι, η Μαίρη είναι πιο ήρεμη από μένα. Στην ηλικία της ήμουν ένα πολύ κλειστό παιδί.

Μεγαλώνοντας, ξεχνάμε να επιθυμούμε και δεχόμαστε αυτό που μας έρχεται. Ομως επιθυμία δεν είναι αυτό που μας δίνεται...

Τι σου υπενθυμίζει η παρουσία της κόρης σου;
Στο πρόσωπό της συνειδητοποιώ πως ο χρόνος περνάει γρήγορα. Η Μαίρη κάποια στιγμή θα φύγει, θα σπουδάσει κι εγώ θα πρέπει να το αντιμετωπίσω. Όμως, θέλω να την υποστηρίξω για να κάνει αυτό που θέλει.

Έκανες κι εσύ το ίδιο στην ηλικία της;
Εμπιστευόμουν πιο πολύ το ένστικτό μου. Ήξερα πως οτιδήποτε επέλεγα, ήταν το σωστό. Κάποια στιγμή, μεγαλώνοντας, τα σήματα από αυτό τον πομπό άρχισαν να θολώνουν. Μπήκαν στη μέση οι κανόνες και τα πρέπει. Κι έτσι η φωνή του ενστίκτου άρχισε ν' αδυνατίζει μέχρι που δεν την άκουγα καθόλου. Μεγαλώνοντας, ξεχνάμε να επιθυμούμε και δεχόμαστε αυτό που μας έρχεται. Όμως επιθυμία δεν είναι αυτό που μας δίνεται... Γι' αυτό και θέλω πολύ να ξαναγυρίσω στις επιθυμίες που έχουν να κάνουν με τη ζωή, γιατί εξαιτίας του θεάτρου έχω αφήσει πολλά πίσω ή στην άκρη. Βλέπεις, πιστεύω ότι πρέπει να αφοσιώνεσαι σε αυτό που κάνεις.

Χρόνο στον εαυτό σου αφιερώνεις;
Πλέον πολύ. Έχω αρχίσει να κοιτάζω ξανά γύρω μου. Ξέρεις, συχνά συμπεριφέρομαι σαν να έχω πολλά χρόνια να ζήσω, σαν να είμαι πολύ μικρή ακόμα και θα προλάβω να κάνω όλα όσα ονειρεύομαι. Δεν ξέρω αν αυτό είναι δικό μου ή γενικά ανθρώπινο χαρακτηριστικό· αλλά, καμιά φορά, νομίζω ότι θα ζήσω για πάντα.

Και πώς νιώθεις συνειδητοποιώντας πως αυτό είναι ψευδαίσθηση;
Τρομάζω. Θα ήθελα να ζήσω για πάρα πολλά χρόνια. Γιατί πιστεύω ότι πάντα θα βρίσκω ωραία πράγματα να κάνω.

Συχνά συμπεριφέρομαι σαν να έχω πολλά χρόνια να ζήσω, σαν να είμαι πολύ μικρή ακόμα και θα προλάβω να κάνω όλα όσα ονειρεύομαι

Ποια είναι η σχέση σου με το χρόνο;
Όλο και πιο συμφιλιωτική. Νόμιζα πως η φθορά θα έρθει πιο γρήγορα κι επειδή προς το παρόν δεν συμβαίνει, το αντιμετωπίζω σαν δώρο. Απολαμβάνω και εκτιμώ ό,τι έχω τώρα.

Πώς χειρίζεσαι την ομορφιά που φθίνει;
Έχει να κάνει με το βλέμμα της στιγμής. Μπορεί μια μέρα να σηκωθώ, να κοιταχτώ στον καθρέφτη, να βάλω ένα ωραίο φόρεμα και να μου αρέσει ο εαυτός μου. Μπορεί πάλι, να με δω και να θέλω να κρυφτώ. Αλλά γενικά με βοηθάει να με φροντίζω.

Αναγνώριζες από μικρή την ομορφιά σου;

Δεν ξέρω αν είμαι όμορφη. Και ποτέ δεν με απασχολούσε. Ήθελα πάντα να μορφωθώ, ν' αποκτήσω ενδιαφέροντα, να ασκήσω το πνεύμα μου. Αυτά τα στοιχεία προσέχω και στους άλλους. Σίγουρα η ομορφιά είναι ένα πολύ δυνατό στοιχείο, αλλά η σκέψη έχει να κάνει και με την ψυχή. Και η ψυχή αποτυπώνεται στο πρόσωπο και στο σώμα. Οπότε όταν το βλέμμα είναι καθαρό, ο άνθρωπος είναι όμορφος. Ακόμα κι αν είναι 80 χρονών. Μπροστά σ' αυτήν την ομορφιά τα χάνω.

Και δεν αναγνώριζες ότι μπροστά στη δική σου ομορφιά τα έχαναν κάποιοι άλλοι;
Όσο κι ακούγεται περίεργο, όχι. Και δεν το ένιωσα ούτε μέσα στο θέατρο. Δεν το έπαιξα ποτέ μοιραία και δεν είμαι κιόλας.

Πώς ορίζεις την ομορφιά;
Είμαι σίγουρη πως η ομορφιά βρίσκεται στο βλέμμα. Ένα βλέμμα δυνατό, που χαμογελάει. Αλλά και στο πονεμένο βλέμμα, εκεί που χάνονται οι αντιστάσεις πάλι υπάρχει ομορφιά. Κι εγώ έχω πολύ αντίσταση μέσα μου.

Μέσα από τους ρόλους αγγίζω μια ιδανική παιδική ηλικία

Ήσουν πάντα έτσι; Ποια ήσουν τους παλιούς καιρούς;
Παλιοί καιροί είναι σαν να λέμε η ζωή στα 20 μου χρόνια. Τότε που ήταν κάπως δύσκολα· που μόλις είχα έρθει στην Αθήνα για να σπουδάσω, τότε που ονειρευόμουν πολύ. Μπορεί να μην έχουν περάσει πολλά χρόνια, πάντως έχω αλλάξει πολύ μέσα μου από τότε.

Πραγματοποίησες εκείνα τα νεανικά όνειρα;
Λειτούργησα ανάποδα. Ό,τι ερχόταν στο δρόμο μου το ανεβάζα πολύ ψηλά, το έκανα να μοιάζει με όνειρο. Γιατί όντως μου συνέβαιναν ωραία πράγματα, τα οποία φρόντιζα να τα πηγαίνω όσο πιο μακριά γινόταν.

Το θέατρο δεν ήταν όνειρο;
Από την αρχή, η ζωτική μου λειτουργία μου ήταν θεατρική. Νομίζω γεννήθηκα έτσι: Να χάνω τον εαυτό μου και να μπαίνω μέσα σε κάποιον άλλο. Πάντοτε κρυβόμουν κι αυτό με βοηθούσε πολύ να φανερωθώ. Πρακτικά, ξεκίνησα με συμμετοχές σε ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες στην Κρήτη, αλλά εκείνο που θυμάμαι είναι να διαβάζω κείμενα στο σχολείο, να μη μπορώ να ξεκολλήσω από τα θεατρικά κείμενα. Ένιωθα μεγάλη ασφάλεια σ' αυτή τη διαδικασία και ήθελα να γίνω μέρος της.

Στάθηκες τυχερή;
Πάρα πολύ! Τυχερή και για τους ανθρώπους που γνώρισα και έφτιαξαν τον κόσμο μου. Επίσης, νιώθω πολύ τυχερή για όλα τα κείμενα που έχω μελετήσει, για τις ποιητικές δημιουργίες που είναι πολύ πιο ψηλά από μένα κι εγώ προσπαθώ κάθε φορά να τις φτάσω.

Μιλώντας για ύψη, ψηλά έχεις φτάσει;
Αν καταφέρω να απαντήσω το αίνιγμα ενός έργου,, τότε έχω φτάσει ψηλά. Αλλά προκειμένου ν' αρχίσω την επόμενη προσπάθεια, πρέπει να πέσω πάλι χαμηλά.

Πίστεψες ποτέ ότι είσαι κάτι σπουδαίο;
Όχι. Μου αρέσει αυτό που κάνω τώρα να το κάνω τόσο καλά, ώστε να πατώ σε πράγματα όπου λέω την αλήθεια μου. Κι επίσης χαίρομαι όταν συντονίζομαι με άλλους και με κόπο φτιάχνουμε κάτι καλό. Νιώθω περηφάνια. Αν νιώσω σπουδαία, τότε η πτώση – όταν έρθει – θα είναι τεράστια.

Δεν ξέρω αν είμαι όμορφη. Και ποτέ δεν με απασχολούσε

Τι έχεις καταλάβει για τον εαυτό σου δουλεύοντας στο θέατρο;
Μέσα από τους ρόλους αγγίζω μια ιδανική παιδική ηλικία. Κι επίσης προσεγγίζω τα σκοτεινά μου κομμάτια, τις πλευρές μου που δεν είναι αγαθές. Τώρα ανοίγω τα μάτια μου μπροστά σε διαπιστώσεις για το χαρακτήρα μου που μέχρι πρότινος δικαιολογούσα. Ακύρωσα πολλές εντυπώσεις που είχα για τον εαυτό μου. Νόμιζα ότι είμαι ανοιχτή κι επικοινωνιακή, αλλά όχι δεν είμαι - αντιστέκομαι, είμαι κλειστή, σκληρή.

Αν κοιτούσες το άλμπουμ της ζωής σου,, πού θα στεκόταν το βλέμμα σου;
Σε μια φωτογραφία τωρινή. Σε μια φωτογραφία με μένα και την κόρη μου.

Θα προσπερνούσες κάποια στιγμιότυπα;
Επειδή αντέχω δεν θα προσπερνούσα τίποτα. Θα κοιτούσα και τα δύσκολα και τα όμορφα. Θα αφιέρωνα τον ίδιο χρόνο σε όλα. Εξάλλου, τα δύσκολα δεν είναι κατάσταση που ανήκει στο παρελθόν· τα δύσκολα είναι, ανά πάσα στιγμή, εδώ.

Εχεις απωθήσει καταστάσεις από τη μνήμη σου;
Ναι, υπάρχει ένα τέτοιο κομμάτι. Κι έχει να κάνει με τη γυναικεία φύση, με το πώς αισθάνθηκα καθώς γινόμουν γυναίκα, σ' ένα επαρχιακό περιβάλλον όπως αυτό που μεγάλωνα. Σαν να έπρεπε να τη λογοκρίνω, να την περιορίσω. Δεν υπολόγιζα αρκετά πως ήμουν ένα κορίτσι γεμάτο χυμούς κι έτσι δεν αισθανόμουν καλά με το σώμα μου. Ίσως γι' αυτό κι επέλεξα μια δουλειά του πνεύματος. 'Εχτισα ένα χαρακτήρα που στηρίχτηκε πάνω σ' αυτό. Ακόμα παλεύω μ' αυτό, υπάρχει μια γκρίζα ζώνη εκεί, μα ευτυχώς έχει μαλακώσει.

Τι θέλεις να σου φέρει το μέλλον;
Καταρχάς, θα ήθελα να βιοπορίζομαι μέσα από τη δουλειά μου. Να μην έχω την αγωνία της επιβίωσης. Να μπορώ να αντεπεξέρχομαι στις ανάγκες της καθημερινότητας. Να μπορώ να ξεχαστώ μέσα στη δουλειά μου. Επίσης, θέλω να μου επιτρέπεται να έχω επιθυμίες και να είμαι σε θέση να τις πραγματοποιώ – όσο κι αν ακούγεται αυτονόητο.

Αν νιώσω σπουδαία, τότε η πτώση – όταν έρθει – θα είναι τεράστια

Υπάρχει κάτι που δεν έχεις κάνει και το επιθυμείς διακαώς;
Θα ήθελα να έχω ταξιδέψει περισσότερο. Να ταξιδέψω μόνη μου σε πολλά μέρη. Και πιστεύω στα επόμενα χρόνια να το κάνω. Συνεχώς με φαντάζομαι να ξεκινάω καινούργια πράγματα. Φαντάζομαι ακόμα και να σπουδάσω ξανά από την αρχή. Νιώθω πως έχω και τη δύναμη να το κάνω. Για να καταλάβεις, πριν 2-3 χρόνια σκεφτόμουν να σπουδάσω Φιλοσοφία και Ανθρωπολογία.

Θα άφηνες το θέατρο για τη σπουδή;
Για ένα διάστημα ναι, θα μπορούσα. Εξάλλου, δεν μου έχει λείψει ποτέ το θέατρο για να ξέρω πώς είναι.

Πριν είπες πως θέλεις να ταξιδέψεις μόνη. Μόνη γιατί; Στο κάδρο της ζωής σου δεν υπάρχει η συντροφική συνθήκη;
Έχει να κάνει με το πώς είμαι τώρα. Διαφορετικά δεν έχω επιλέξει να είμαι μόνη μου. Αυτά έρχονται... μόνα τους. Από εκεί και πέρα το ότι θέλω να ταξιδέψω μόνη μου είναι ένας προσωπικός στόχος: Θέλω να νιώσω τι σημαίνει να είμαι μόνη στον κόσμο.